Senin, 31 Oktober 2022

TANBÁ SÁ ITA BOLU FINADU NO OINSÁ NINIA ORIJEN?



TANBÁ SÁ ITA BOLU FINADU NO OINSÁ NINIA ORIJEN?

Liafuan Finadu mai hosi lian Latín "fīnis" ne’ebé signifika fin ka hotu ona, no adota mai lian portugés liu-hosi verbu "finar" ho forma partisipiu pasadu “finado”, katak hotu ona, mate ona, to’o limite ona ka to’o ona ninia rohan. Tanbá ita ema moris sempre iha fin ka rohan atu lakon.


Ita ema nia moris hasoru faze bo'ot tolu, mak hanesan: Ita mosu mai (aparesimentu), ita iha no moris (ezisténsia), ita lakon ka mate (dezaparesimentu). 

  

Hahú kedas hosi Sékulu II, iha ona sinál katak ema sarani hotu reza ba sira-nia maluk ne'ebé mate ona no vizita sira-nia rate. Nune'e, la kleur de'it Igreja Katólika tau tiha ida-ne'e ba ninia kostume no iha Sékulu V sai nu'udar toman ida hodi dedika loron ida kada tinan atu reza ba ema hotu ne'ebé mate ona, liu-liu ba sira hirak-ne'ebé la iha família atu reza ba sira-nia klamar.


 Iha momentu ne'ebá seidauk iha data fiksu ba loron finadu. Nune'e, iha Sékulu XIII maka responsavel Igreja sira hili no universaliza loron 2 Novembru nu'udar data fiksu no obrigatóriu hodi komemora finadu iha mundu Katóliku tomak. Sira hili data ne'ebé tuir kedas loron selebrasaun ba Santu hotu-hotu, maka 1 Novembru. Kona-ba selebrasaun loron Santu hotu-hotu nian ne'e, iha tinan 835 h.K, maka Papa Gregório IV hili data ne'e hodi reza no hanoin hikas no fó-omenajen ba matebian sira-ne'ebé uluk dedika-an tebes iha fiar sarani nian maibé  haluha atu reza ba sira (heróis da fé).


Tuir istória no orijen iha leten, loron 2 Novembru nu'udar feriadu Katóliku ba ema sarani sira hodi reza ba sira ne'ebé mate ka iha ona fin ba sira-nia moris (finadu = fin ka rohan ba moris). Ba país sira-ne'ebé dominante ho Katóliku adota mos loron ne'e ba feriadu nasionál, ezemplu Timor-Leste nomós país sira seluk tan. 


Tanbá uluk liu, molok kolonizasaun portugeza, ita-nia beiala sira sei jintiu hela no ita-nia fiar maka animizmu (fiar ba be'e-matan lulik, fatuk, ai no foho lulik sira, nst.) deit, nune'e ita seidauk ka la komemora loron ne'e. Maibé hafoin tiha Portugál tama hodi koloniza rai Timór no halekar fiar Katólika no hahú fó sarani ema sira, maka ita mos hahú selebra loron ne'e tanbá ema sira-ne'ebé sarani ona mate no hakoi tiha tuir tradisaun Katóliku nian. Nune'e, to'o ohin loron tradisaun ida-ne'e buras ona iha ita-nia kultura no grupu étniku ida-idak selebra kahur ho lisan lokál ne'ebé iha. 


Espera katak testu badak ne'e bele ajuda ita atu kompriende sa'ida maka Finadu. Obrigadu ba leitor!


Haktuir hosi: Francisco de Araújo!

Kamis, 13 Oktober 2022

ORASAUN ROZÁRIU JEZÚS


ISTÓRIA
     Iha tipu barak teb-tebes entre “rozáriu” ne’ebe rejistradu iha istória devosaun Katólika, Rozáriu Jezús ne’ebe lolos ne’e koñesidu ona iha sékulu liu ba, sai popular fila-fali ho koinsidénsia. Iha tinan 1983, Inan Maria husu ba Jelena, ema ida hosi visionária ne’en iha Medjugorje, nune’e grupu-sira hosi orasaun hodi uza Rozáriu Jezús hanesan eventu orasaun ida iha sira nia sorumutuk.
    Iha apelu ne’e simu ho dia’ak, nune’e Rozáriu Jezús hanesan meiu ida hodi kontempla ba misteriu-sira ba iha moris hosi Jezús nian be apresiadu hosi ema barak.
    Esénsia “rozáriu” ne’e konsisti orasaun Ami Aman iha 33 hodi komemora tinan 33 ba Jezús nia moris iha mundu nomós “mistériu” 7 ne’ebe inklui mistériu-sira ba prinsipiu Jezús nia Moris, Obra, Mate, Moris-Hias no Sae ba Lalehan nomós Ispíritu Santu tuun-mai.

ROZÁRIU JEZÚS
    Rozáriu Loke ho Kredo Badak.
    Ha’u fiar Maromak Aman Kbi'it-tomak Na’in, Mahalo lalehan no rai; no Jezús Kristu, nia Oan-mane Mesak, ita Na’in, moris ona hosi Virjem Maria be ko’us ona hodi Ispíritu Santu nia kbi'it; moris hosi Virjem Maria;
     
    Ne'ebe terus iha Pónxio Pilatus nia ukun, hedi iha kruz, mate no hakoi tiha; tun ba mate sira hela fatin; liu loron tolu moris-hi’as; hi’it-Án ba Lalehan; he’in-Án iha Aman Maromak Kbi'it-tomak Na’in nia sorin kuana, hosi ne'ebe sei hi’it-Án mai atu tesi-lia ba ema moris no ba ema mate.
     
      Ha’u fiar Ispíritu Santu; santa Kreda Katólika; Santu sira tulun malu; salan sira kasu ona; moris-hi’as isin nian no moris rohan-laek. Amen.


Misteriu ba-1:
JEZÚS NIA MORIS.
Mai ita reza husu paz ba mundu.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea...)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”



Misteriu ba-2
DOMIN NO MIZERIKORDIA 
HOSI JEZÚS BA EMA KI'AK 
NO OPRIMIDU SIRA. 
Mai ita reza ba Santu Papa no ba bispu sira.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea...)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”



Misteriu ba-3
JEZÚS KONFIA IHA NIA AMAN NO 
HALO TUIR NIA HAKARAK.
Mai ita reza ba Saxerdote, Irmao, Irma no 
Ema sira be serbi Maromak ho maneira lós.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea…)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”



Misteriu ba-4
JEZÚS MAI IHA MUNDU PRONTU, TERUS NO MATE, 
TANBÁ NIA HADOMI TEB-TEBES ITA EMA.
Mai ita reza ba inan-aman no sira-nia oan-sira.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea…)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”



Misteriu ba-5
JEZÚS ENTREGA NIA-MORIS NU’UDAR 
SAKRIFÍSIU BA ITA.
Mai ita reza ba ita a’an rasik, hodi 
prontu entrega moris ba maluk-sira.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea…)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”



Misteriu ba-6
HO MORIS HIAS HOSI MATE MAK JEZÚS 
HALAKON TIHA SATANÁS NO MORTALIDADE.
Mai ita reza atu hado’ok tiha ita hosi pekadu hotu 
hosi ita nia moris, atu Jezús bele moris fila-fali iha ita nia a’an.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea...)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”



Misteriu ba-7
JEZÚS SAE BA LALEHAN.
Mai ita reza atu Maromak nia hakarak ,
atu-nune’e ita nakloke hasoru Nia-hakarak 
iha moris loro-loron nian.
(Meditasaun Pessoal no Reza Espontânea...)

Ami Aman (5x)
“Oh Jezús sai-ba ami nia forsa no 
ami nia protesaun.”

 

Selasa, 04 Oktober 2022

REFLESAUN || EMA KRISTAUN

                EMA KRISTAUN “ACT 11:26”

Ita nia estadu seluk nu'udar sidadaun Reinu Maromak nian mak ema Kristaun.
Ba dala uluk hanaran “Kristaun” hatudu ba ema sira be fiar-na'in, ne'e mak Jezús nia eskolante-sira. Sentidu hosi liafuan “Kristaun” maka “Maktuir Kristu” nia-sentidu ema Krsitaun mak ema-sira ne'ebe fiar ba Kristu no la'o-tuir Kristu ou hanesan ho Kristu.
 
Fiar ba Kristu signifika simu Kristu nu'udar NAÍ no Maksoin.
La'o-tuir signifika fiar no halo-tuir Nia-liafuan-sira no Nia-hanorin-sira (Evanjellu) to'o ita nia moris ikus.

Ema Kristaun sira bele koñese ba liu-hosi nia-maneira moris, ne'e mak ema ne'ebe bele hewai nia a'an, hasán krus no fiel la'o-tuir Kristu, nia-maneira moris hanesan ho maneira moris Jezús nian, no tahan terus hanesan ne'ebe Jezús mós tahan terus to'o ikus nian.

Hanesan ema Kristaun ita mós iha kna'ar no responsabilidade atu haklaken Kristaun ba ema seluk, sai naroman no sai masin mundu nian.

Tanbá ne'e, karik ita temi ita-a'an ema Kristaun maibé ita la bele hewai ita-a'an, hasán krus no la'o-tuir Jezús, ita la merese hanaran-a'a nu'udar ema Kristaun.

Hewai-a'an, hasán krus no la'o-tuir Jezús ko'alia kona-ba terus nian. Ita tenki prontu hedi ita nia hakarak-sira iha okos iha hakarak Jezús nian, tahan terus tanbá hodi prezerva fé, no nafatin fiel sai Nia-eskolante.

Mai ita mós hala'o kna'ar ne'e no ita nia responsabilidade, basá NAÍ besik ona mai. NAÍ Futar-Liafuan ita tenki rona hosi ema hotu. (Sam Ribeiro)

Sira hela hamutuk ho sarani sira ne'e durante tinan ida nune'e, ho hanorin ema barak. Iha Antiokia mak eskolante-sira ne'e ba dala uluk ema hanaran Kristaun. - Apostulu Sira Nia Hahalok 11:26

NAFATIN HADOMI MASKE KANEK

    NAFATIN HADOMI MASKE KANEK Kada umanu sempre iha fuan nomós mentalidade ho naha no dependénxia ne'ebe diferente. Dalarum...